Ceviz ağaçları, ekonomik ve ekolojik açıdan büyük öneme sahip olmakla birlikte, özellikle ilkbahar aylarında çiçeklenme ve meyve oluşumu sırasında meydana gelen geç donlara karşı oldukça hassastır. Bu dönemde yaşanan sıcaklık düşüşleri, uygun önlemler alınmadığı takdirde üretimde ciddi kayıplara yol açabilmektedir.

Son dönemde Türkiye’nin birçok yerinde yaşanan şiddetli don olayları, ceviz fidanı diken üreticiler büyük bir üzüntüye boğmuştur. 

Ceviz ağaçları kışın -25°C’ye kadar dayanabilmesine rağmen, erken ilkbahar sıcaklıkları (Mart ve Nisan başında 26-27°C’ye kadar çıkan sıcaklıklar) ağacın tamamen su yürümesine ve gözlerin patlamaya başlamasına neden olmuştur. Bu durumun hemen ardından sıcaklığın saatlerce -8°C ila -10°C’ye kadar düşmesi, ceviz ağaçlarında geri dönüşü zor zararlara yol açmıştır.

Don Zararının Mekanizması

Ağacın kabuğunun içinde, aşağıdan yukarıya su taşıyan yüzlerce boru (vasküler yapı) bulunmaktadır. Bu boruların içerisindeki su, şiddetli soğukta donarak genleşir ve boruların patlamasına neden olur. Bu patlama sonucunda, kökten yukarıya su hareketi kesilir, dal kurur ve yapraklar yukarıdan açılamaz hale gelir. Bu durum, aynı zamanda kabuğun altında morarmalar olarak da kendini gösterebilir, bu da o bölgenin öleceği anlamına gelir.

Gözler ise tamamen simsiyah bir hale gelmiştir. Meyve gözleri, içindeki embriyonun donması sonucu dökülmelere ve önemli verim kayıplarına neden olmuştur. Hatta bazı dalların bile bu şiddetli soğuktan dolayı kuruduğu gözlemlenmiştir. Yerli cevizlerin neredeyse tamamı ile Chandler ve birçok bölgedeki Fernor çeşitleri, göz ölümü nedeniyle ürün kaybetmiştir.

Ağacın Hayatta Kalma Mücadelesi ve Besleme İhtiyacı

Don vurduktan sonra ağaçta gözlenmesi gereken üç ana göz tipi vardır: sürgün göz (birinci göz), düğme göz (ikinci göz) ve nokta göz (üçüncü göz).

  1. Sürgün Göz (Meyve Veren Göz): Bu gözler soğuktan ölmüş ve içleri simsiyah olmuştur.
  2. Düğme Göz (İkinci Sürgün): Bazı dallarda sağlam kalmıştır ve bu gözden yeni sürgün verecektir. Ancak, bazı dallarda düğme göz de ölmüştür.
  3. Nokta Göz (Yedek Göz): Eğer birinci ve ikinci gözler ölürse, nokta göz düğme gözün yerini alacaktır.

Nokta gözden çıkan sürgün, diğerine göre en az 2-3 hafta daha geç ve çok cılız olacaktır. Bu cılız sürgünün güçlenip gelecek sene ürün verebilecek bir dal haline gelmesi için, bu sene daha çok beslemeye ihtiyaç vardır.

Kurtarma ve Gelecek Yılı Hazırlama Stratejileri

Çiftçiler arasında "Bu sene meyve yok, o yüzden fazla beslemeye ihtiyaç yok" gibi bir düşünce yaygın olsa da, uzmanlar bunun tam tersini önermektedir. Ağaçların toparlanması ve gelecek seneye hazırlanması için uygulanması gereken kritik stratejiler şunlardır:

1. Yoğun Besleme Programı (Gübreleme):

  • Erken Dönem: Ağaçlar hiç mahsul almayacakmış gibi değil, sanki çok mahsul alacakmış gibi beslenmelidir. Hemen bu günden itibaren yeterli miktarda Fosfor, Azot ve Hümik asit verilmelidir.
  • Yaz Dönemi: Haziran'dan sonra ise, meyve varmış gibi Potasyum takviyesi yapılmalıdır.

Bu besleme, cılız çıkan dalları azotla büyütmek ve ardından potasyumla olgunlaştırıp (pişkinleştirmek) için hayati önem taşır; böylece gelecek sene mahsul alınarak bu senenin acısı çıkarılabilir.

2. İlaçlamaya Devam Etme:

Meyve olmadığı için ilaçlamayı kesmek büyük bir hata olacaktır. Ağacın şu anda ilaçlamaya, özellikle bakırlı (bakır hidroksitli) ilaçların atılmasına daha çok ihtiyacı vardır. Antraknoz ve bakteriyel yanıklık gibi hastalıklara karşı ilaçlama, mahsul varmış gibi aksatılmamalıdır.

3. Budamadan Kaçınma:

Don olayının ardından ağaca makas değmemelidir. Sadece tamamen kuruyan veya siyahlaşan tırnakların haricinde, ağaca müdahale edilmemelidir.

Genel Koruma Yöntemleri ve Önleyici Tedbirler

Don zararına karşı ceviz ağaçlarını korumak için pasif ve aktif stratejiler uygulanabilir:

  • Pasif Yöntemler: Bahçe yeri seçimi, dengeli besleme programı (genç sürgünlerde çözünür şeker yoğunluğunun artırılması, bu da ağacın soğuk stresine direncini artırır) ve soğuğa dayanıklılığı destekleyen budama yöntemleri kültürel önlemler arasındadır.
  • Aktif Yöntemler: En etkili yöntemlerden biri, dalların ve çiçeklerin etrafında ince bir buz tabakası oluşturarak mikroklima yaratan don sulama sistemleridir (yağmurlama).

Bu denli geniş çaplı bir afatla karşı karşıya kalan Anadolu insanının azmi sayesinde, ağaçlarımızı kurtararak gelecek seneyi güvence altına alma umudu devam etmektedir.

DETAYLI BİLGİ İÇİN CEVİZDE DON ZARARLARI KONULU VİDEOMUZ